*των Έρη Σαμικού & Λάζαρου Τεντόμα
Ιανουάριος 2025
Aν κατά τη διάρκεια της «πανδημικής» κατάστασης εξαίρεσης (2020-2023), αυτό που εξαιρέθηκε ήταν κυρίως η έρευνα, το ερωτηματικό και μετατράπηκε σε μια καρικατούρα, σε μια «θεωρία συνωμοσίας», αναγνωρίζουμε πλέον με οργή και θλίψη το πώς αυτό μονιμοποιείται πλέον με αφορμή κάθε συμβάν της ζωής μας. Το έγκλημα στα Τέμπη το 2023, σηματοδοτεί αυτήν την απεγνωσμένη προσπάθεια συγκάλυψης και μετάθεσης ευθυνών στο «ανθρώπινο λάθος» του σταθμάρχη και τον χλευασμό ως «συνωμοσιολόγους» όσων επιχείρησαν να αναδείξουν εκείνη την περίοδο ερωτήματα σχετικά με το βιαστικό μπάζωμα του χώρου, την καταστροφή ευρημάτων, τον ρόλο της εμπορικής αμαξοστοιχίας, τι μετέφερε, αν ήταν δηλωμένο δρομολόγιο και πόσοι/ες έχασαν τη ζωή τους όχι από τη σύγκρουση αλλά από τη φωτιά που προκλήθηκε από το υλικό που μετέφερε.
Τον Μάρτιο του 2023 όταν άρχισαν να διατυπώνονται διάφορα ερωτήματα πέρα από την προφάνεια του κυβερνητικού/μιντιακού αφηγήματος γραφόταν ότι όλα αυτά είναι «αβάσιμες θεωρίες συνωμοσίας για τσιμέντωμα του δυστυχήματος στα Τέμπη και μεταφορά μυστικών φορτίων» καθώς αυτή η θέση έβρισκε ηχηρά ή σιωπηρά αρκετή υποστήριξη. Μέρος της συγκάλυψης όμως είναι ακριβώς και αυτή η κληρονομιά του πανδημικού λόγου, ο οποίος δεν επέτρεπε τίποτα άλλο να ακουστεί πέρα από τον λόγο των «ειδικών» και της αυθεντίας που έβγαινε στα κανάλια, βαπτίζοντας ως «συνωμοσία» οτιδήποτε ταρακουνούσε τη μονοφωνία ενός “καθεστώτος αλήθειας” σχετικά με τα εμβόλια, τις πολλαπλές παρενέργειες τους, την αναστολή εργασίας χιλιάδων υγειονομικών, τον παρατετατεμένο εγκλεισμό μας στον οίκο (Lockdown) καθώς και τον πρωτοφανή περιορισμό ελευθεριών μας στο όνομα πάντα του “συλλογικού καλού”.
Το φριχτό έγκλημα και όχι ατύχημα βάσει «ανθρώπινου λάθους» στα Τέμπη το 2023 για εμάς συνδέεται και σε ένα άλλο επίπεδο με το ερώτημα «τι έχει αφήσει ο πανδημικός λόγος» στις ζωές μας και έχει να κάνει με τη διαχείριση του νεκρού σώματος, με τη συγκάλυψη στην αιτία θανάτου, με το σφράγισμα ερωτημάτων για νεκροψία και την εγκαθίδρυση του ανολοκλήρωτου πένθους, στο όνομα της «προστασίας» των ζωντανών.
Τον Μάρτιο του 2023 το πρωτόκολλο ταφής κόβιντ ήταν σε ισχύ ήδη από το 2020 για όποιον/α πέθαινε με πιστοποιητικό θανάτου από/με κοβιντ. Η κηδεία του/της νεκρού/ης από/με κοβιντ τελούνταν σε φέρετρο ερμητικά κλειστό χωρίς τη δυνατότητα νεκροψίας και αμφισβήτησης της αιτίας θανάτου. Στην εθνογραφία μας η Μάρθα όταν κήδεψε τη μητέρα της με αυτό το πιστοποιητικό μοιράστηκε μαζί μας της εξής:
“Ήταν ένα σοβαρό περιστατικό και λόγω του εγκεφαλικού ότι και να πάθαινε θα κατέληγε. Αυτοί έγραψαν Covid. Πρώτα εγκεφαλικό και μετά Covid στο πιστοποιητικό θανάτου. (...) Μετά ξεκίνησε το πρωτόκολλο της ταφής Covid. Το πρωτόκολλο Covid μου είπαν από το γραφείο τελετών ότι αναφέρει τα εξής: ο σάκος, διπλή σακούλα, σελοφάν και οι στολές αυτών που την κουβαλάνε είναι 400 ευρώ επιπλέον. Το νεκροταφείο είναι αντί στα 3 χρόνια στα 7 χρόνια ενοίκιο. Αυτά χρεώνονται έξτρα, δεν είναι τζάμπα. Όλα αυτά δηλαδή είναι συν 400 ευρώ και συν τα 4 χρόνια ενοίκιο στο νεκροταφείο για την εκταφή. Δεν την είδα καθόλου τη μητέρα μου, δεν την είδα. Από την ώρα που μου την πήραν στο νοσοκομείο δεν την ξαναείδα καθόλου. Χρόνο για τη νεκρολογία δεν μας έδωσαν να πούμε δυο τρία λόγια να την αποχαιρετήσουμε. Χώσιμο μέσα και γεια σας. Δεν την έχω πενθήσει ακόμα κανονικά. Πολλές φορές σκέφτομαι ότι δεν έχει πεθάνει. Δεν έχω πενθήσει κανονικά. Έχω παγώσει. Δεν έχω πενθήσει. Ήταν εκείνη η ημέρα που κοίταξα το βύθισμα μέσα στον τάφο, δεν έχω πενθήσει. Έχω μια παγωμάρα. Αυτό το πρωτόκολλο σαφέστατα ενίσχυσε αυτή την παγωμάρα. Δεν είδα πρόσωπο, δεν είδα πρόσωπο ανθρώπου. Δεν ξέρω δηλαδή τι ήταν εκεί πέρα μέσα στο φέρετρο. Αν μου έλεγες ότι εκεί μέσα είναι κάποιος άλλος, μπορεί και να σε πιστέψω. Έχω κηδέψει και αποχαιρετήσει και άλλους ανθρώπους, όταν βλέπεις το πρόσωπο και πας να τον φιλήσεις και τέλος πάντων ό,τι αντέχει να κάνει ο καθένας εκείνη τη στιγμή, είναι κάτι σημαντικό. Εγώ δεν είδα τίποτα, είδα μια μαύρη σακούλα. Δεν ήταν με διαφανές σελοφάν τυλιγμένο το φέρετρο της αλλά με μαύρο σελοφάν, σαν σκουπιδοσακούλα. Ήταν λίγο κάπως, δεν είναι μόνο ότι είναι ένας άνθρωπος θαμμένος μέσα σε ένα πρωτόκολλο, ήταν η μάνα μου” .
Λίγες μέρες μετά το έγκλημα στα Τέμπτη το Υπουργείο Υγείας με την ίδια κυβερνολογική αντιμετώπισε τα νεκρά σώματα από τη σύγκρουση των τρένων ανακοινώνοντας ότι «η ταυτοποίηση νεκρών θα γίνει μόνο μέσω ταυτοποίησης DNA και η απόφαση είναι ότι τα φέρετρα θα είναι κλειστά. Η απόφαση είναι να μην έρθουν οι συγγενείς σε επαφή με τους νεκρούς, να είναι όσο το δυνατόν λιγότερο ψυχοφθόρο για εκείνους. Εάν έχουν κάποιο νεκρό , καλό είναι να τον θυμούνται γερό και δυνατό». Σε ένα ολόκληρο κεφάλαιο στο βιβλίο μας “Πήραμε τις ζωές μας πίσω; Μια ανθρωπολογική μελέτη για τον (μετα) πανδημικό λόγο στην Ελλάδα” (Εκδόσεις Αλήστου Μνήμης, 2023) διερευνήσαμε σε βάθος το πώς πιστοποιείται ένας θάνατος από ή με κόβιντ, πώς συμπληρώνεται ένα ιατρικό πιστοποιητικό θανάτου και πώς μέχρι και τα τέλη του 2023 ίσχυε το πρωτόκολλο ταφής όπου απαγορεύεται να ανοιχτεί το φέρετρο και κατ’ επέκταση να γίνουν νεκροψίες και να τεθούν νέα ερωτήματα γύρω από το νεκρό σώμα και τις αιτίες θανάτου του. [1]
Όμως πέρα από το ανείπωτο και ανολοκλήρωτο πένθος που προκύπτει όταν δεν έρχεται σε επαφή ο κόσμος των ζωντανών με όσους/ες πέθαναν μέσω μιας ανοιχτής διαδικασίας ταφής, αυτό με το οποίο μας καλούν να εξοικειωθούμε -είτε στην περίπτωση του κόβιντ είτε στην περίπτωση των Τεμπών- είναι ο ιατρικός/κρατικός πατερναλισμός . Αν στην πρώτη περίπτωση το κλειστό φέρετρο εγκαθιδρύθηκε χωρίς αντιστάσεις για το «συλλογικό καλό» και τη μη «μετάδοση του ιού» από νεκρό σώμα, ενώ ρητά παραδεχόντουσαν ότι δεν υπάρχει επιστημονική εξήγηση για αυτή τη θέση, στην περίπτωση των Τεμπών και του σφραγισμένου φέρετρου καλούμαστε να δεχτούμε έναν κρατικό πατερναλισμό ο οποίος μέσω της ιατροδικαστικής υπηρεσίας μας εγκαλεί να μην αμφισβητηθεί η αιτία θανάτου, να μη γίνει επανάληψη ταυτοποίησης DNA από τους συγγενείς και να σφραγιστεί η δυνατότητα παραγωγής νέων ερωτημάτων με την πρόφαση της κρατικής «προστασίας» ως κάτι «τραυματικό» για τους συγγενείς.
Κι αν όλη αυτή η αυταρχική κυβερνολογική στο όνομα της “προστασίας” δεν είναι παρά μια χειρονομία ελέγχου για το πώς κανείς θα πενθήσει και σε ποιο βαθμό θα βιώσει την εμπειρία οδύνης, η σύσταση/υποχρέωση για κλειστό φέρετρο είτε στην περίπτωση του κοβιντ είτε στην περίπτωση των Τεμπών σηματοδοτεί την απέλπιδη προσπάθεια από ένα ισχυρό πλέγμα εξουσίας για το κλείσιμο των ερωτημάτων. Το κλειστό φέρετρο και η τυπική περιγραφή αιτίας θανάτου σε ένα πιστοποιητικό σηματοδοτεί το σφράγισμα των προβληματισμών, ώστε να πάψει το νεκρό σώμα να παράγει νέα ερωτήματα και να δίνει νέες, μη ελεγχόμενες ιατροδικαστικές απαντήσεις μετά το θάνατο του. Να πάψει να ενημερώνει με νέα στοιχεία για το πώς και γιατί επιτελέστηκε το συμβάν του θανάτου του κι αν υπάρχουν άλλες εκδοχές περά από το καθεστώς της μίας και αδιαμφισβήτητης “αλήθειας”. Στην περίπτωση των νεκρών από/με κόβιντ, εδραιώθηκε το δικαστικό ακαταδίωκτο σε όλα τα μέλη των επιτροπών που επέβαλαν ακραίους και μη επιστημονικούς όρους στη διαχείριση των νεκρών σωμάτων, με απαγόρευση νεκροψίας και υποχρεωτικό ενταφιασμό σε διπλή νάιλον σακούλα σε κλειστό φέρετρο. Από εκείνη τη στιγμή κανείς/καμία δεν είχε τη δυνατότητα να επαναξιολογήσει το πιστοποιητικό και να απαντήσει με έναν διαφορετικό τρόπο στο ερώτημα γιατί “σταμάτησε η καρδιά να χτυπά;”. Η Αφροδίτη νοσηλεύτρια σε ΜΕΘ Covid-19 μοιράστηκε μαζί μας τα εξής:
“Με βάση την εργασιακή μου εμπειρία κατάλαβα νωρίς τι συμβαίνει. Εγώ είχα εμπειρία για να αντιληφθώ πολύ νωρίς τι γίνεται και αυτό που λέγεται «πανδημία» δεν μπορούσε να με πείσει. Ενώ κάποιος είχε πολλά προβλήματα υγείας δηλώθηκε ότι πέθανε από Covid. […]Να σας φέρω ένα παράδειγμα, δεν μπορεί να έχω εγώ έναν καρκινοπαθή –που υπήρχε μεγάλος αριθμός αυτών των ασθενών σε ΜΕΘ Covid– τελικού σταδίου και να λες ότι πέθανε από Covid και να τον καταλογίζεις ως «θάνατο Covid». Όχι, δεν πέθανε από κορωνοϊό. [...]Έχω την κρίση να καταλάβω από τι πέθανε. Διότι αυτός ο ασθενής πέθανε από ενδονοσοκομειακή λοίμωξη, η οποία του έκανε πολυοργανική ανεπάρκεια αλλά καταγράφηκε ως θάνατος από Covid”.
Το ζήτημα της καταγραφής θανάτων από/με κοβιντ είναι ένα βαθιά πολιτικό ζήτημα διότι αν αυτοί οι θάνατοι δεν ήταν ποσοτικά διογκωμένοι και ελεγχόμενοι με ενιαία πιστοποιητικά θανάτου, τότε ο αυταρχικός εγκλεισμός στον οίκο (λοκνταουν), η υποχρεωτικότητα εμβολιασμών, η αναστολή εργασίας χιλιάδων υγειονομικών και οι περιορισμοί της ελευθερίας μας με ψηφιακή πιστοποίηση “green pass” δεν θα είχαν κάποια αξία ως “θυσία”. Αφού η “θυσία” και η αναστολή των ζωών κανονικοποιήθηκε και απέκτησε νόημα και βαρύτητα μόνο μέσα και από την υπόσχεση ανάσχεσης του θανάτου.
Υπό την σκιά μιας θανατοπολιτικής διαχείρισης επί κοβιντ, το 2023 στην περίπτωση του εγκλήματος στα Τέμπη συνεχίζεται σε ευθεία γραμμή η ίδια λογική για τα νεκρά σώματα. Το μήνυμα ήταν σαφές: τα νεκρά σώματα όφειλαν αντίστοιχα να είναι ελεγχόμενα για την παραγωγή μιας απόλυτα ελεγχόμενης αλήθειας. Η αιτία θανάτου στα πιστοποιητικά σχεδόν κοινή για όλους. Τα φέρετρα ερμητικά κλειστά. Μια απλή ταυτοποίηση νεκρών-συγγενών μέσω DNA θα τεκμηρίωνε το θάνατο. Τίποτα περισσότερο. Από εκεί και πέρα το αφήγημα είναι γνωστό μέσα στην απόλυτη μονολιθικότητά του: Η “μοιραία σύγκρουση” και το “ανθρώπινο λάθος του σταθμάρχη”. Ανάφλεξη από την τριβή και σύγκρουση, καμία διαρροή εύφλεκτου υλικού. Κανένα ερώτημα πέρα από τη μονοφωνία των κυβερνητικών και μιντιακών εκδοχών, όπως ακριβώς ζήσαμε από το 2020 αυτό το αυταρχικό “καθεστώς αλήθειας” με τον κοβιντ: “Μένουμε ασφαλείς, μένουμε σπίτι” και “ο εμβολιασμός είναι το όπλο για την καταπολέμηση του εχθρού, οι ανεμβολίαστοι είναι συνωμοσιολόγοι και εχθρός της κοινωνίας”.
Απέναντι όμως σε κάθε αυταρχισμό ακόμα και με δυσκολία ξεπηδά πεισματικά μια άλλη πτυχή, η οποία αρνείται την ηγεμονική μονοφωνία, τη λήθη και την απλοϊκότητα. Ότι έχει διασωθεί από την αλλοίωση του φριχτού ηχητικού και η σε βάθος έρευνα του ειδικού πραγματογνώμονα Β. Κοκοτσάκη πρόσθεσε ένα νέο στοιχείο σε αυτό που η εντολή για τα κλειστά φέρετρα και το πρόχειρο ιατροδικαστικό πόρισμα προσδοκούσε να θάψει για πάντα: μια νέα προσθήκη στα αίτια του εγκλήματος στα Τέμπη. Με ανακοίνωση προς όλα τα ΜΜΕ, τον Ιανουάριο του 2025 ο δικηγόρος της Μαρίας Καρυστιανού, Προέδρου του Συλλόγου Συγγενών Θυμάτων Τεμπών 2023 αναφέρει ότι εδώ και 6 μήνες δεν έχει καμία απάντηση για την «παράνομη μη σύνταξη ιατροδικαστικών εκθέσεων, παράνομη μη λήψη βιολογικών υλικών για εξέταση, μεταξύ των οποίων τουλάχιστον τοξικολογικών και σχεδόν copy-paste σύνταξη ιατροδικαστικών εκθέσεων με κοινή αιτία θανάτου». [2] Τον Δεκέμβριο του 2024 είχε προηγηθεί ότι ο ειδικός εφέτης ανακριτής απέρριψε το αίτημα του συγγενή θύματος Π. Ασλανίδη για εκταφή του παιδιού του, προκειμένου να γίνει εξέταση DNA και να επιβεβαιωθεί ότι η σορός ανήκει στον γιο του καθώς και να ακολουθήσουν βιοχημικές εξετάσεις. [3] Στα σώματα των νεκρών βρίσκονται ακόμα όσα οι ζωντανοί προσδοκάν για να ικανοποιηθεί το αίτημα της δικαίωσης και της τιμωρίας, για αυτό διαφαίνεται ότι ένα ισχυρό πλέγμα κυβερνητικής/μιντιακής/ιατροδικαστικής εξουσίας επιζητά με εμμονή την απόκρυψη και αλλοίωση στοιχείων που βρίσκονται στις σορούς.
Με τους/τις επιζήσαντες/επίζησασες να έχουν υποστεί σοβαρούς τραυματισμούς, τους/τις νεκρούς/ες από το έγκλημα των Τεμπών, την Εριέττα Μόλχο αγνοούμενη επίσημα μέχρι και σήμερα χωρίς να έχει βρεθεί τίποτα για να ταφεί και να πιστοποιηθεί ο θάνατος της και τον Γεράσιμο από το πρώτο βαγόνι να είναι ακόμα σε κώμα, αντιλαμβανόμαστε σε βάθος τα πολλαπλά επίπεδα συγκάλυψης αυτού του εγκλήματος καθώς και τα νήματα που συνυφαίνονται με τον ιατρικό/κρατικό πατερναλισμό ενός πανδημικού λόγου. Νήματα και διακλαδώσεις οι οποίες μέχρι και σήμερα οφείλουμε να αναγνωρίσουμε το πώς παράγουν συλλογικό πόνο και οδύνη στο όνομα της «προστασίας».
Κάθε μέρα λοιπόν λιγοστεύει όλο και πιο πολύ το οξυγόνο μας όχι μόνο από το συλλογικό τραύμα της “πανδημικής συνθήκης” και της κοιλάδα των Τεμπών, αλλά και μέσα από τους νεκρούς/νεκρές στο Μάτι, τις αλλεπάλληλες γυναικοκτονίες, τη συγκάλυψη της δολοφονίας του/της Ζακ/Zackie Oh, την καθημερινή σεξουαλική-σωματική κακοποίηση παιδιών, το κύκλωμα βιαστών του 12χρονου κοριτσιού στον Κολωνό, την υπόθεση του Βασίλη Μάγγου και τον άγριο αστυνομικό ξυλοδαρμό του, την βίαιη απώλεια μεταναστών στις θάλασσες της Πύλου και της Μεσογείου. Τα Διάφανα Κρίνα θα πουν πώς “έγινε η απώλεια συνήθεια μας” και ο Λεξ θα επιμένει να μην μας ενώνει μόνο ο θάνατος, αλλά η ίδια η ζωή. Ακόμα όμως και αν ζούμε σε αυτόν τον κόσμο μέσα από ένα διαρκές πένθος για αυτόν, ίσως η απώλεια, το τραύμα και η ίδια η αναγνώριση της τρωτότητας μας απέναντι σε ότι προσδοκά να μας καθηλώσει να είναι η φυγόκεντρος μας δύναμη για την επαναδιεκδίκηση μιας άλλης ζωής. Μιας ζωής που αγωνιζόμαστε μέρα τη μέρα για να μας φέρνει περισσότερες ανάσες οξυγόνου παρά θρήνους.
* Η Έρη Σαμικού είναι Δρ Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Πάντειου Πανεπιστημίου και ο Λάζαρος Τεντόμας μέλος ΕΔΙΠ του Τμήματος Κοινωνικής Πολιτικής
[1] Κεφάλαιο 3.2 “Δεν έχουμε όλοι την ίδια αντίληψη για τους θανάτους: Εντάσεις και ταξινομητικές διαμάχες στη συμπλήρωση ενός πιστοποιητικού θανάτου από ή με Covid19”
[2] https://www.dnews.gr/eidhseis/politikes-eidhseis/508583/tempi-arnoyntai-na-paradosoun-iatrodikastikes-ektheseis-stin-maria-karystianoy-ti-kataggellei
[3] https://www.newsbreak.gr/ellada/794114/egklima-sta-tempi-o-anakritis-aperripse-to-aitima-aslanidi-gia-ektafi-toy-paidioy-toy/
.png)
